KHULAFA' AL-RASYIDIN DAN KERAJAAN BANI UMAYYAH

KAEDAH PEMILIHAN KHALIFAH 

                Kaedah pemilihan khalifah dalam Khulafa al-Rasyidin dibahagikan kepada dua iaitu syura dan baiah. Oleh sebab syariah Islam tidak menyatakan dengan terperinci tentang kaedah pemilihan khalifah, maka terdapat pelbagai kaedah yang dilaksanakan dalam pemilihan khalifah bagi memerintah negara dan umat Islam bagi menggantikan kepimpinan Nabi Muhammad SAW.

                Kaedah pertama dalam kerajaan Khalifah al-Rasyidin ialah perundingan beramai-ramai. Cara ini dilakukan dengan mengadakan perundingan dan persetujuan tanpa ditetapkan calon terlebih dahulu. Nabi Muhammad SAW telah memberikan kebebasan kepada umat Islam dalam kalangan mereka untuk memerintah Negara dan umat Islam menggantikan baginda. Umat Islam diwakili oleh kaum Muhajirin dan Ansar telah berhimpun di Dewan Bani Saadah untuk menentukan pengganti yang akan dilantik menjadi khalifah. Khalifah yang telah dipilih dengan cara ini ialah Khalifah Abu Bakar al-Siddiq.

                Seterusnya, perlantikan dengan mengusul seseorang calon. Sebelum pemilihan khalifah, nama calon akan diusulkan oleh khalifah sebelumnya terlebih dahulu sebelum musyawarah atau secara syura dan dibaiahkan oleh umat Islam. Nama calon tersebut akan diputuskan secara syura. Cara ini telah digunakan semasa pemilihan Khalifah Umar al-Khattab. Sebelum Khalifah Abu Bakar al-Siddiq meninggal dunia, beliau telah menamakan Saidina Umar al-Khattab sebagai penggantinya.

                Kaedah ketiga adalah dengan mengusul sekumpulan calon. Khalifah yang sebelumnya akan mencalonkan beberapa nama yang difikirkan baik untuk dicaonkan sebagai khalifah. Bagi menentukan keputusan orang yang layak di antara calon yang disenaraikan akan menjadi khalifah, musyawarah telah diadakan. Dalam majlis musyawarah tersebut, pengundian dijalankan dan calon yang mendapat undian yang paling tinggi akan dilantik sebagai khalifah dan dibaiahkan. Pemilihan dengan cara ini telah digunakan semasa pemilihan Khalifah Uthman bin Affan. Antara nama lain yang tercalon untuk dilantik sebagai khalifah pula ialah Saidina Ali bin Abu Talib, Abdul Rahman bin Auf, Zubair al-Awwam, Saad bin Abi Waqas dan Talhah bin Ubaidillah.

                Kaedah keempat pula, pengusulan oleh sekumpulan masyarakat. Masyarakat Islam akan mencalonkan keturunan Nabi Muhammad SAW untuk dijadikan khalifah seterusnya. Khalifah Ali bin Abu Talib telah dipilih dengan cara ini. beliau telah dicadangkan oleh sekumpulan umat Islam dan musyawarah turut diadakan bagi memilih calon yang benar-benar sesuai bagi menjadi khalifah. Walaupun Khalifah Ali bin Abu Talib menolak jawatan tersebut pada mulanya, namun atas desakan para sahabat, beliau telah dibaiah dan menjadi Khalifah al-Rasyidin yang terakhir. Perlantikan khalifah dalam Khulafa’ al-Rasyidin berlaku secara demokrasi. Pemilihan dilakukan secara syura oleh ahli-ahlinya yang terdiri daripada para sahabat Nabi Muhammad SAW. Keputusan majlis ini dibaiahkan oleh umat Islam. Khalifah yang dipilih akan membaiahkan dirinya sebagai khalifah dengan berpaksikan al-Quran dan sunnah. Setelah wafatnya Khalifah Ali bin Abu Talib, sistem demokrasi dalam pemilihan khalifah dimansuhkan dan berakhirlah pemerintahan Khulafa’ al-Rasyidin.

                Setelah wafatnya Khalifah Ali bin Abu Talib, sistem demokrasi dalam pemilihan khalifah sebagaimana yang diamalkan semasa zaman Khulafa’ al-Rasyidin telah dimansuhkan dan berakhirlah pemerintahan Khulafa’ al-Rasyidin. Perlantikan khalifah dalam kerajaan Bani Umayyah yang bercorak monarki pula diperkenalkan. Hal ini membawa maksud, jawatan khalifah akan diwarisi dari satu generasi ke satu generasi. Perkara ini secara tidak langsung telah memberi hak mutlak kepada khalifah untuk memilih penggantinya. Terdapat beberapa contoh pemilihan warisan dalam kerajaan Bani Umayyah antaranya ialah perlantikan Yazid bin Muawiyah oleh Muawiyah ketika khalifah sedang uzur. Cara perlantikan ini diteruskan oleh Khalifah Yazid bin Muawiyah yang melantik Khalid bin Yazid bagi menggantikannya sebagai khalifah. Berdasarkan sistem pemilihan khalifah secara warisan ini juga telah menyebabkan putera mahkota dinamakan sebagai pewaris khalifah.

                Setelah tumbangnya kerajaan Bani Umayyah, sistem perlantikan khalifah secara warisan turut diamalkan oleh pemerintah kerajaan Bani Abbasiyah.

BAITULMAL PADA ZAMAN KHALIFAH UMAR AL-KHATTAB

SUMBER BAITULMAL DAN PELAKSANAANNYA 

Baitulmal merupakan institusi kewangan yang menguruskan harta-harta kerajaan Islam. Baitulmal berfungsi sebagai tempat menyimpan barang-barang yang berharga. Pada zaman ini, baitulmal dikenali sebagai Perbendaharaan Negara. Institusi ini sudah wujud sejak zaman Nabi Muhammad SAW lagi tetapi tarikh penubuhan rasmi baitulmal adalah pada zaman Khalifah Umar al-Khattab, banyak penaklukan wilayah berlaku dan ini menambahkan hasil Negara. Banyak harta diperoleh melalui perluasan kuasa. Tiga jenis harta, iaitu harta masyarakat,harta Negara dan harta umum dibenarkan masuk ke dalam Khalifah Umar berasaskan beberapa ayat al-Quran dan hadis. Terdapat pelbagai sumber pendapatan yang disimpan dalam baitulmal.

Sumber baitulmal yang pertama ialah zakat. Terdapat dua jenis zakat iaitu zakat fitrah dan zakat harta. Zakat fitrah diwajibkan ke atas semua orang Islam, manakala zakat harta dibayar oleh orang Islam ke atas pendapatan seperti emas, perak, hasil pertanian, hasil ternakan dan sebagainya. Zakat harta dibayar apabila cukup hasil dan nisabnya. Zakat biasanya diagih-agihkan kepada orang yang layak menerimanya. Lebihan harta ini disimpan dalam baitulmal untuk pembangunan Negara.

Kharaj merupakan cukai tanah yang dikenakan ke atas pemilik tanah di wilayah-wilayah yang ditakluki. Kadarnya ialah 10 peratus. Kharaj terbahagi kepada dua jenis, iaitu kharaj al-wazifah dan khazraj al-muqasamah. Kharaj al-wazifah dibayar sekali dalam satu tahun manakala kharaj al-muqasamah perlu dibayar setiap kali hasil yang diusahakan diperoleh.

Usyur merupakan satu lagi sumber baitulmal. Usyur ialah cukai perniagaan yang dikenakan ke atas semua peniaga Islam dan bukan Islam tetapi kadar yang dikenakan adalah berbeza. Orang Islam dikenakan kadar bayaran 2.5 peratus apabila cukup nisabnya, iaitu 200 dirham. Golongan kafir zimmi dikenakan cukai usyur dengan kadar 5 peratus manakala kafir harbi perlu membayar dengan kadar 10 peratus.

Sumber pendapatan seterusnya ialah ghanimah dan al-fay. Kedua-dua sumber ini merupakan harta rampasan perang. Ghanimah ialah harta yang diperoleh selepas berlaku satu peperangan, iaitu pihak musuh menyerah kalah. Harta ini biasanya ialah harta peninggalan tanpa waris. Baitulmal memperuntukkan satu perlima daripada kutipan ghanimah kepada kerajaan pusat di Madinah. Lebihan harta ini diagih-agihkan kepada askar-askar yang terlibat dalam peperangan.

Jizyah ialah cukai perlindungan yang dibayar oleh golongan kafir zimmi yang bernaung di bawah pemerintahan Islam. Kerajaan-kerajaan bukan Islam yang sanggup tunduk di bawah pemerintahan kerajaan Islam juga perlu membayar jizyah. Sebagai balasan pembayaran jizyah, kerajaan Islam wajib memberikan perlindungan dan menjamin keselamatan nyawa dan harta benda. Kadar jizyahditentukan oleh kerajaan Islam selepas rundingan. Hanya golongan yang cukup syarat sahaja perlu membayar cukai jizyah.

Pada zaman Khalifah Umar, institusi baitulmal diuruskan secara sistematik. Beliau telah melantik pegawai-pegawai khas untuk menguruskan baitulmal. Beliau juga memastikan bahawa sumber –sumber masuk ke dalam baitulmal adalah tidak bertentangan dengan syariat. Khalifah Umar juga memperkenalkan buku kira-kira supaya semua maklumat kutipan, simpanan dan agihan sentiasa dikemas kini. Maklumat-maklumat ini dapat mengelakkan penyelewengan dan mengesan perbelanjaan dan pendapatan.

Khalifah Umar juga memastikan bahawa sumber-sumber baitulmal membawa manfaat kepada rakyat dan Negara. Zakat yang dikutip diberikan kepada golongan yang layak menerimanya. Sumber-sumber ini juga digunakan untuk membangunkan ekonomi Negara Islam. Beliau juga menyediakan kemudahan awam seperti sistem pengairan, masjid dan kubu-kubu pertahanan.

Pada zaman Khalifah Umar, baitulmal daerah didirikan di setiap wilayah. Gabenor wilayah bertanggungjawab menguruskannya. Harta wilayah itu disimpan dalam baitulmal wilayah untuk membangunkan wilayah itu. Gabenor perlu menghantar laporan tahunan kepada khalifah. Khalifah al-Rasyidin menganggap baitulmal sebagai amanat Allah SWT, maka kaum Muslimin tidak mengizinkan kemasukan sesuatu ke dalam atau pengeluaran yang bertentangan dengan syarak Islam. Khalifah al-Rasyidin juga mengharamkan penggunaan sumber baitulmal untuk kepentingan peribadi.

Baitulmal memainkan peranan yang penting dalam menguruskan pendapatan Negara. Baitulmal menjamin pembangunan ekonomi, membantu golongan yang kurang bernasib baik dan juga memastikan harta kerajaan islam dijaga serta diuruskan berdasarkan syariat.

TOKOH SEJARAWAN ISLAM ... IBNU KHALDUN

PERANAN DAN SUMBANGAN IBNU KHALDUN 
DALAM BIDANG SEJARAH

              Nama sebenar Ibnu Khaldun ialah Abdul ar-Rahman bin Muhammad bin Khaldun al-Hadrami. Beliau dilahirkan di Tunisia pada tahun 1331M. Beliau seorang yang pakar dalam ilmu agama seperti fikah, tafsir dan hadis. Dari aspek ilmu aqli, beliau pakar dalam bidang falsafah, matematik dan sejarah. Beliau pernah memegang jawatan tinggi seperti Ahli Persuratan di Istana Faz dan menjadi Hajib di Bougie. Beliau juga pernah dilantik sebagai Hakim Mahkamah-mahkamah Raja di Mesir. Ketokohan beliau disanjung oleh tokoh-tokoh dan sarjana Barat. Toynbee dan R.Nicholson menganggap beliau sebagai ahli fikir dan tokoh yang tiada tolok bandingnya. G.Sarton menyatakan bahawa Ibnu Khaldun merupakan ahli sejarah dan falsafah agung sepanjang zaman. Karya-karya yang dihasilkan oleh beliau adalah himpunan daripada pembelajaran dan pengalaman yang diperolehnya.

           Sumbangan utama beliau ialah Kitab Al-Ibar yang merupakan ensiklopedia sintesis tentang metodologi sains kebudayaan. Kitab ini banyak membantu ahli-ahli sejarah menghasilkan karya atau kajian yang benar dan berbentuk ilmiah. Kitab tersebut dibahagikan kepada tiga bab dan diasingkan dalam tujuh jilid yang terdiri daripada bahagian asasi dan falsafah sejarah dan sains sosial.

             Bahagian pengenalan kepada kitab ini dinamakan nama Muqaddimah Ibn Khaldun setebal 700 muka surat yang membahaskan isu-isu tentang sejarah dan pensejarahan. Dalam pendahuluan, beliau membincangkan aspek sejarah, tema-tema dan juga kesalahan dalam meriwayatkan peristiwa sejarah. Kitab ini dianggap sebagai suatu sumbangan agung dalam bidang pensejarahan kerana cuba memahami pola perubahan kepada organisasi politik dan sosial manusia. Kitab ini turut menjelaskan peristiwa sejarah harus dikaji dan difahami.

          Ibn Khaldun juga memberikan sumbangan dalam pengkajian sejarah. Beliau mengutarakan beberapa konsep dan prinsip pengkajian sejarah. Beliau menekankan konsep sejarah yang merangkumi keseluruhan kegiatan manusia. Hal ini jelas menunjukkan bahawa beliau telah meluaskan ruang lingkup kajian sejarah iaitu aspek geografi dan sosiologi. Antara prinsip utama yang beliau kemukakan ialah prinsip hubungan antara sebab dan akibat. Maka pada dasarnya, sejarah manusia ditentukan oleh manusia sendiri kecuali jika melanggar hukum Tuhan.

               Ibn Khaldun merupakan sejarawan pertama yang mengkaji sejarah dari aspek sosiologi. Beliau menggunakan pendekatan ini untuk mengumpulkan maklumat berhubung dengan kehidupan sosial umat Islam. Menurut beliau, sejarah menentukan peristiwa-peristiwa luaran manakala ilmu sosiologi menerangkan aspek dalaman iaitu sifat-sifat semula jadi. Kaedah penyelidikan beliau mirip dengan kaedah sosiologi menghasilkan sejarah khas yang mengandungi dua kualiti iaitu zahir dan batin. Dalam aspek batinnya, beliau dapat memberikan penjelasan dan pengetahuan yang mendalam tentang sesuatu peristiwa dan sebabnya.

        Ibn Khaldun juga memberikan sumbangan dalam bidang teori dan pendekatan sejarah. Beliau telah memperkenalkan pendekatan multidisciplinary dalam pengkajian sejarah. Beliau menggunakan disiplin lain seperti geografi dan sosiologi dalam kajian beliau. Penggabungan ilmu atau disiplin ini membantu dalam memberikan satu penilaian yang kritis terhadap peristiwa sejarah.

                Ibn Khaldun merupakan seorang tokoh sejarah yang dapat menjelaskan sebab ahli-ahli sejarah sering bersikap berat sebelah dan tidak ada tafsiran yang jujur. Antara alasan beliau ialah wujud semangat kepartian yang menghalang pertimbangan yang waras. Selain itu, kegagalan dalam memahami sumber kerana tidak mengesahkan sumber tersebut. Seterusnya ialah kegagalan untuk menempatkan sesuatu kejadian dalam hubungan yang sebenar.

              Kesimpulannya, ketokohan Ibn Khaldun dalam bidang pensejarahan tidak dapat dinafikan. Hasil karyanya memberikan sumbangan besar kepada peradaban manusia. Beliau meletakkan asas bagi perkembangan sejarah bercorak saintifik.